Đảng Xã hội (PS) của Bồ Đào Nha sẽ gửi yêu cầu xem xét luật quốc tịch mới lên Tòa án Hiến pháp. Động thái này khiến luật mới bị đình chỉ vô thời hạn cho đến khi Tòa án Hiến pháp ra phán quyết cuối cùng.
Đây là lần thứ 2 đặc quyền này được sử dụng trong suốt lịch sử 42 năm của tòa án. Cả 2 trường hợp đều đến từ Đảng Dân chủ Xã hội (PSD): một luật trưng cầu dân ý năm 2005 và một luật tài chính khu vực năm 2006. Các thẩm phán đã từ chối đưa ra phán quyết.
Đảng Xã hội cho rằng luật mới chưa đảm bảo bình đẳng cho người nhập tịch Bồ Đào Nha
Hiến pháp Bồ Đào Nha trao quyền cho 1/5 số nghị sĩ đương nhiệm trong Quốc hội yêu cầu xem xét tính hợp hiến của bất kỳ sắc lệnh nào được gửi đến Tổng thống. Đảng Xã hội nắm giữ 58 ghế trong số 230 ghế của Quốc hội. Đảng này cần 46 chữ ký để kích hoạt cơ chế và dự kiến chính thức gửi yêu cầu vào tuần tới.
Những điểm đáng lo ngại trong luật mới
Ngày 24/10, Quốc hội đã bỏ phiếu thông qua các sửa đổi liên quan đến thời gian nhập tịch. Theo đó, chính phủ ấn định lộ trình thời gian nhập tịch là 7 năm đối với công dân các Quốc gia thành viên EU cũng như Cộng đồng các quốc gia nói tiếng Bồ Đào Nha (CPLP) và 10 năm đối với các quốc tịch khác.
Tuy nhiên, điểm gây tranh cãi lớn hơn cả nằm ở quy định: thời gian cư trú để tính nhập quốc tịch chỉ được tính từ khi giấy phép cư trú chính thức được cấp, không phải từ ngày nộp đơn. Trên thực tế, thời gian xử lý hồ sơ cư trú có thể kéo dài 2-3 năm. Điều này đồng nghĩa tổng thời gian chờ đợi để nhập quốc tịch thực tế có thể lên tới 9-13 năm.
Chẳng hạn, một công dân Anh (ngoài EU) cư trú tại Bồ Đào Nha trong 4,5 năm khi luật có hiệu lực phải chờ thêm 5,5 năm nữa để đủ điều kiện xin quốc tịch. Một người Ukraine đáp ứng yêu cầu cư trú của Bồ Đào Nha vào đêm trước khi luật có hiệu lực thì không còn cơ hội nộp đơn và phải chờ thêm 5 năm nữa.
Luật mới ảnh hưởng trực tiếp đến nhà đầu tư Golden Visa
Ngoài ra, luật bảo vệ các đơn xin quốc tịch đang chờ xử lý khỏi bị thay đổi hồi tố, song không bảo vệ những người đã có giấy phép cư trú nhưng chưa nộp đơn xin quốc tịch.
Luật mới cũng thay đổi quy định về quốc tịch cho trẻ em sinh ra tại Bồ Đào Nha. Thay vì được hưởng quốc tịch ngay từ khi sinh ra, trẻ chỉ có thể nhập quốc tịch khi bước vào lớp 5 (độ tuổi 10-11), với điều kiện cha mẹ đã có giấy phép cư trú hợp pháp tối thiểu 5 năm.
Một điểm đáng chú ý khác là điều khoản cho phép tước quốc tịch đối với người nhập tịch nếu bị kết án về một số tội nghiêm trọng (án tù từ 4 năm trở lên). Đảng Xã hội lập luận rằng điều khoản này tạo ra sự phân biệt đối xử không hợp hiến giữa công dân Bồ Đào Nha bẩm sinh và công dân nhập tịch, vi phạm nguyên tắc “không thể tồn tại sự khác biệt” giữa các công dân.
5 đảng đối lập bỏ phiếu chống luật mới
Hiện 5 đảng đã bỏ phiếu chống lại cả 2 điều khoản mới, bao gồm Đảng Xã hội (PS), Đảng Cộng sản (PCP), Đảng Tự do (Livre), Đảng Khối Cánh Tả (BE) và Đảng PAN. Chỉ có PS có đủ ghế quốc hội để đạt số phiếu 1/5 một cách độc lập.
Ngay sau khi dự luật được thông qua, nhiều chuyên gia pháp lý đã lên tiếng cảnh báo về tính hợp hiến. Đáng chú ý là ý kiến pháp lý dài 82 trang của Giáo sư Jorge Miranda, một trong những tác giả chính của Hiến pháp Bồ Đào Nha 1976. Ông chỉ rõ các sửa đổi này có nguy cơ vi phạm các nguyên tắc hiến định cơ bản như tính chắc chắn của pháp luật, nhân phẩm con người và nguyên tắc bình đẳng.
Giáo sư Jorge Miranda, một trong những người phản đối luật quốc tịch mới
Hội đồng Tư pháp Tối cao và Hiệp hội Luật sư Bồ Đào Nha cũng đã gửi văn bản lên Quốc hội, bày tỏ quan ngại về tính hợp hiến của một số điều khoản.
Quyền quyết định giờ đây nằm trong tay Tòa án Hiến pháp tại Palácio Ratton. Nếu tòa tuyên bố các điều khoản là vi hiến, Quốc hội phải sửa đổi hoặc hủy bỏ chúng. Nếu Tòa án giữ nguyên các sửa đổi, Tổng thống Marcelo Rebelo de Sousa sẽ tiến hành ban hành luật.
Các thay đổi sắp tới sẽ ảnh hưởng lớn đến cộng đồng người nước ngoài tại Bồ Đào Nha, đặc biệt là nhà đầu tư chương trình Golden Visa. Những người đang gần đủ 5 năm có thể tham vấn các chuyên gia luật di trú để xem xét khả năng nộp hồ sơ xin quốc tịch sớm nhất nhằm đảm bảo hồ sơ được xét theo luật cũ.
Việc chính phủ Bồ Đào Nha cân nhắc lại luật quốc tịch mới có thể tiếp thêm tín hiệu lạc quan cho nhà đầu tư. Đầu tháng 11, chính phủ Bồ Đào Nha đã cam kết giải quyết hồ sơ Golden Visa còn tồn đọng vào năm 2026. Hiện Bồ Đào Nha đã giải quyết được 93% các hồ sơ nhập cư còn tồn đọng, xử lý 500.000 hồ sơ hình sự và thu thập dữ liệu sinh trắc học.
